Bij Theo 
Wereldwijd nemen bossen jaarlijks veel CO2 op uit de lucht. Zo remmen ze de opwarming van de planeet. Maar wetenschappers weten weinig over waar deze koolstof blijft. En ze weten niet of bossen in de toekomst zoveel blijven opnemen. Een nieuwe satelliet van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA moet helpen deze vragen te beantwoorden.
Deze satelliet, genaamd Biomass, is de eerste sonde die voor bossen nauwkeurig kan meten hoeveel hout – en dus koolstof – er is opgeslagen. En hoeveel erbij komt en verdwijnt. “Dit is echt vernieuwend”, zegt Kristof Van Tricht, onderzoeker bij het Vlaamse onderzoeksinstituut VITO. “Je ziet zo de hartslag van het bos.” Biomass wordt rond 11.15 uur (Nederlandse tijd) gelanceerd vanuit Frans-Guyana.
Bossen nemen CO2 op
Op dit moment neemt het land op aarde, met daarop bijvoorbeeld de bossen, jaarlijks ruwweg een kwart van de CO2 op die mensen in de lucht brengen. Oceanen nemen nog eens een kwart op en de rest blijft in de lucht, en draagt zo bij aan de opwarming.
Dat bossen zoveel CO2 opnemen komt onder meer door klimaatverandering zelf, zegt Guido van der Werf van de Wageningen Universiteit. Door de stijgende temperaturen groeien vooral bossen in het noorden sneller. En de toegenomen hoeveelheid CO2 in de lucht werkt als een soort groenbemester die bomen ook sneller laat groeien.
“Maar of dat zo door blijft gaan, is een puzzel”, zegt Van der Werf. Zo steeg de hoeveelheid CO2 vorig jaar opvallend snel, terwijl mensen maar iets meer uitstootten. Mogelijk komt er een punt dat de hogere temperaturen ten koste gaan van de groei, bijvoorbeeld omdat het te droog wordt.
“Er zijn wel lokale en regionale studies die laten zien dat het minder wordt”, zegt Van der Werf. “Maar zo’n knikpunt zie je vaak pas achteraf.” Mochten de bossen het punt bereiken dat ze minder CO2 opnemen, dan gaat de planeet sneller opwarmen.
Door wolken en nacht
Al decennia worden bossen vanuit de ruimte in de gaten gehouden. Eerst maakten satellieten opnames met licht dat onze ogen ook zien. Ontbossing zie je dan, net als op een foto, wanneer groen verandert in bruin. Handig voor autoriteiten in bijvoorbeeld Brazilië om het aan te pakken.
Alleen werkt deze methode niet als er wolken zijn of het nacht is. “Dat leidde tot een kat- en muisspel met ontbossingscriminelen die doorhadden dat ze werden opgejaagd met satellietobservaties”, zegt onderzoeker Van Tricht. “Zij voerden hun activiteiten vooral uit in lange bewolkte periodes.”
Inmiddels zijn er radarsatellieten die altijd kijken; dag of nacht, wolken of geen wolken. Maar de radiogolven die zij gebruiken “zien” alleen het bovenste deel van het bos. Prima om ontbossing te vinden, maar lastig om te schatten hoeveel bomen wegen, en hoeveel koolstof erin zit. Of te zien dat een bos niet helemaal is omgehakt, maar wel aangetast door bijvoorbeeld brand.
Opgevouwen parasol
Biomass gebruikt radiogolven die helemaal tot de grond komen. Om die relatief grote golven te kunnen opvangen, heeft de satelliet een twaalf meter grote antenne, gemaakt van speciale stof. Deze ‘parasol’ zit opgevouwen in de raket.
Voor deze aanpak moest ESA wel concessies doen, omdat deze golflengtes ook worden gebruikt voor defensie. Zo volgen de Verenigde Staten hiermee raketten en satellieten. En dus is afgesproken dat Biomass niet meet boven Noord-Amerika en Europa.
Guido van der Werf van de Wageningen Universiteit hoopt dat Biomass duidelijker gaat maken waar alle opgenomen koolstof blijft. In de boom zelf? De bodem? Het dode hout in het bos? Dat is nu nog onduidelijk.
“Dat is de heilige graal van ons vakgebied”, zegt Van der Werf. Als ze dit begrijpen, kunnen wetenschappers ook beter inschatten hoeveel CO2 bossen opnemen naarmate de planeet verder opwarmt.
Geheimen van de Amazone
De missie duurt minimaal vijf jaar. Na afloop moet er een driedimensionale kaart van de bossen zijn. En kaarten waar koolstof bijkomt, en verdwijnt. Zeker voor tropische bossen waar weinig over bekend is, moet dit nieuwe inzichten opleveren.
In Europa is al meer bekend omdat er veel onderzoek wordt gedaan in bossen, bijvoorbeeld door de hoogte en dikte van bomen te meten. In uitgestrekte oerwouden is zulk onderzoek niet mogelijk of te kostbaar.
Wetenschappers hopen ook op ‘bijvangst’. Zo kan de satelliet kijken hoe ijskappen zich gedragen en een stukje de bodem inkijken. Op die manier kan Biomass hen meer leren over de geschiedenis van de Sahara en het Amazonewoud.