Bij Theo 
Niets leek de opmars van de Alternative für Deutschland (AfD) te kunnen stuiten. Bij de Bondsdagverkiezingen in februari verdubbelde de partij in omvang, tot ruim 20 procent van de stemmen. Inmiddels staat de partij in de peilingen op een kwart van de stemmen. AfD-leider Weidel weet het zeker: bij de volgende verkiezingen zijn ze de grootste.
De vraag is of vandaag een kentering zal vormen: de AfD geldt vanaf nu als extreemrechts. Tot dat vergaande besluit kwam de binnenlandse veiligheidsdienst BfV na drie jaar onderzoek. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog is de grootste oppositiepartij in Duitsland een extreemrechtse partij.
Allereerst het besluit. De AfD gold al als een ‘mogelijke extremistische partij’, en meerdere afdelingen als ‘extremistisch’. Dat stempel wordt opgelegd zodra een partij een gevaar voor de democratie vormt. Dat oordeel wordt genomen op basis van uitspraken en standpunten van de partij, evenals banden met groepen die bereid zijn geweld te gebruiken.
Welke bewijzen de dienst precies heeft, is niet bekend. Het vuistdikke rapport (naar verluidt 1100 pagina’s) is niet openbaar. Het wordt alleen gedeeld met verantwoordelijke instanties. Mogelijk lekt het op die manier nog uit. Zonder openbaring is het besluit eenvoudiger in twijfel te trekken.
Radicale flank
Voor de BfV staat vast dat de AfD bepaalde bevolkingsgroepen wil buitensluiten en specifiek Duitsers met een islamitische achtergrond als minderwaardig beschouwt. Dat blijkt volgens de dienst uit talloze xenofobe en anti-islamitische uitspraken, ook door de partijtop.
Een voorbeeld is de veelgebruikte term Messermigranten (mesmigranten), waarmee een gehele groep als gewelddadig wordt weggezet. Daarmee wordt de menselijke waardigheid geschonden, wat in strijd is met de grondwet.
De AfD kwam de afgelopen jaren herhaaldelijk negatief in het nieuws, met heimelijke gesprekken over massadeportaties, het relativeren van het naziverleden en banden met gewelddadige organisaties. Daarboven hing steeds de vraag of het om incidenten van individuen ging of een breedgedragen ideologie in de partij. Het besluit van vandaag maakt voor politiek, instanties en kiezers een einde aan die twijfel.
De partij heeft bovendien weinig gedaan om de verdenking van extremisme tegen te gaan. De radicale flank heeft juist een prominentere rol verkregen binnen de partij. Omstreden figuren als Maximilian Krah (“Niet iedere SS’er was een crimineel”) en Matthias Helferich (die zich eens “het vriendelijke gezicht van het nationaalsocialisme” noemde) keerden dit jaar juist weer terug in de Bondsdagfractie.
De AfD reageert zoals verwacht: de partij spreekt van een politiek gemotiveerde actie “van de oude politiek” en zal de classificatie die de BfV gaf juridisch aanvechten. De conclusie van de BfV bevestigt voor de AfD het martelaarsbeeld dat de partij van zichzelf uitdraagt, waarbij alle instituties zich tegen de AfD richten.
De gevolgen
De consequenties van dit besluit zijn nog maar deels te overzien. In ieder geval krijgt de BfV meer middelen om de partij in de gaten te houden en onder voorwaarden AfD’ers af te luisteren. Financiering van de partij zou weg kunnen vallen. Ook zouden er maatregelen tegen individuele AfD’ers kunnen worden genomen, bijvoorbeeld door hun wapenvergunningen in te trekken of ambtenaren toegang tot vertrouwelijke informatie te ontzeggen.
De politieke gevolgen zullen hoe dan ook groot zijn. De vraag of met de AfD samengewerkt kan worden, wordt nu in de kiem gesmoord. Met hulp van de AfD voor een motie stemmen, zoals eerder dit jaar gebeurde, is nu ondenkbaar. De zogenoemde Brandmauer wordt weer stevig opgetrokken.
De discussie over een verbod op de partij is direct weer losgebarsten. Dat is een lange en ingewikkelde procedure, en bovendien een politieke keuze. Een eerdere poging liep stuk, omdat te weinig Bondsdagleden het plan steunden. Ook twee pogingen om de extreemrechtse partij NPD te verbieden mislukten, de laatste keer omdat de partij politiek te irrelevant werd bevonden.
Volgend jaar verkiezingen
De komende tijd moet uit peilingen blijken of de politieke bom van vandaag AfD-kiezers zal afschrikken. Verkiezingen zijn er pas volgend jaar weer in meerdere deelstaten. In Thüringen en Saksen werd de AfD vorig jaar respectievelijk de grootste en nipt de tweede partij. Juist in die deelstaten gold de partij al als extremistisch.
De harde kern zal deze classificatie als politiek gemotiveerd zien. Of de gematigde AfD-stemmer door middenpartijen teruggewonnen kan worden, hangt af van de aanstaande Duitse regering. Dinsdag gaat de regering van CDU/CSU en SPD onder Friedrich Merz van start. Speerpunt: immigratie onder controle krijgen. Precies het onderwerp waarmee de AfD groot werd.